Steve Keen: We moeten de private schuldenberg uitvegen

Opmerkingen bij het artikel van Jasper Vekeman Redacteur Trends & MoneyTalk over Steve Keen van 30/08/16.

We moeten de private schuldenberg uitvegen

Hier kunt u het bewuste artikel vinden:

 http://trends.knack.be/economie/beleid/we-moeten-de-private-schuldenberg-uitvegen/article-normal-746349.html?utm_source=Newsletter-31/08/2016&utm_medium=Email&utm_campaign=Newsletter-RNBTRKZ&M_BT=11727607835154

Natuurlijk is Keen een autoriteit op het gebied van macro-economie en terecht maakt hij zich zorgen over de niet kritische blik van mainstream-economen. Hoewel een beetje econoom natuurlijk helemaal niet zit te wachten om zo’n stempel opgeplakt te krijgen en zich er eerder van distantieert. Dat doet het vermoeden rijzen dat er misschien helemaal geen mainstream economen zijn en iedereen uit het voetspoor van tenminste 30 jaar klassieke denken en opleiding wil en denkt te treden. Iedereen origineel...

Hoe het ook zij, zijn boek Debunking Economics, of beter gezegd de titel zelf, is me uit het hart gegrepen. Bij het lezen van macroeconomische verhalen op internet, in boeken en in journals rijzen je haren je soms te berge vanwege de gepresenteerde onjuistheden dan wel tenminste halve waarden.

Zo bevatten tal van Keen’s artikelen zelf ook een zeer fundamentele misser. Voor de geïnteresseerde onder u verwijs ik naar mijn artikel (de la Fonteijne, 2014). In zijn boek Debunking Economics treft u diezelfde misser aan. Hiermee wil ik niet beargumenteren dat Keen daarom de plank met zijn opmerking over free money misslaat, noch dat hij raak is. Het geeft wel aan ik de term ‘Debunking Economics’ van harte aanbeveel. Het geeft tevens aan dat we ook deze goeroe kritisch moeten volgen.

Dat betekent dat je bij elke voorgestelde maatregel zowel debit als credit moeten laten zien. Waar geef je het aan uit, wie betaalt het en wat zijn de gevolgen. Als je dat niet strak doorredeneert dan blijf je hangen in algemene borrelpraat. Ik zal u er een paar geven in de vorm van oneliners die vaak gebruikt worden (ook door politici):

• ·         De economie trekt weer aan zodra de consument meer gaat uitgeven
• ·         De economie trekt weer aan zodra de bedrijven weer meer gaan investeren
• ·         We moeten de koopkracht van gezinnen vergroten
• ·         We moeten het werk beter verdelen
• ·         We moeten naar een werkweek van 30 u om zo het werklozen percentage terug te dringen
• ·         Lerend werken
• ·         Meer banenmarkten
• ·         Extra stimulans om jongeren of ouderen aan het werk te krijgen
• ·         Extra stimulans om langdurig werklozen aan het werk te krijgen

Kortom allemaal opmerkingen die er wel iets mee te maken hebben maar het probleem niet oplossen, waar je verder helemaal niets mee kunt en die ook geen inzicht opleveren en af en toe zelfs niet aangeven welk probleem ze oplossen.

Keen: 'De overheidsschulden zijn niet het probleem. Pas als de schulden bij de gezinnen en de bedrijven verkleinen, zal de groei terugkeren'

Hieruit distilleren we het probleem: Kennelijk is de groei te laag. Maar te laag voor wat. Te laag om te technologische groei bij te houden of zo wie zo te laag omdat we een inhaalslag moeten maken om op het gewenste GDP level te komen. Om dat te kunnen bepalen moeten we de technologische groei kennen en het gewenste GDP level. Het eerste is weliswaar niet erg precies maar toch wel redelijk op historische cijfers te prognosticeren. Het GDP level kan binnen zekere grenzen vrij worden gekozen. We kunnen immers het totaalaantal uren kiezen dat we willen werken. Omgekeerd geredeneerd betekent het dat het streven naar een zeker GDP level al dan niet met groei fundamenteel intrinsiek niet zo’n zinvolle uitspraak is. Wat wel theoretisch optimaal is te bepalen is het GDP per gewerkte tijdseenheid (bv. uren). Dat optimum kan nog een beetje worden beïnvloed hoe en met welke smaak we willen optimaliseren afhankelijk van de voorkeur die de mensen en bedrijven hebben (salaris eisen, eisen voor rendabiliteit van bedrijven).

Eenmaal het aantal gewenste aantal uren gekozen dan ligt gewenste GDP level vast. Nu is nog de vraag of we eronder of erboven zitten. Al naar gelang het geval moeten we groeien of krimpen nog los van de technologische groei. Aardig is dat deze redenatie ook laat zien dat vanuit een gegeven situatie je door het aanpassen van het aantal gewerkte uren geen invloed op het GDP per gewerkt uur kunt hebben, hiermee is meteen ook de mogelijkheid om de werkloosheid te reduceren door minder uren te gaan werken om zeep geholpen. Immers een systeem dat niet optimaal is kun je niet optimaal maken door van hetzelfde alleen maar meer of minder te doen, het blijft niet optimaal.

Dat betekent ook dat het prima mogelijk is een optimaal economisch systeem te hebben met een zeker percentage werklozen. De werkenden moeten het dan, zoals nu het geval is voor een grotere groep in totaal verdienen. En als we daarmee geen probleem hebben, prima dan. Het punt is dat dit min of meer een vrije keuze is. Kiezen we ervoor om zoveel mogelijk mensen die willen werken een bijdrage te laten leveren aan het economische proces, en ik ben daar een voorstander van, dan moeten we daar dus bewust voor kiezen om dat te bewerkstelligen. Het kabinet moet voor de macro-economische randvoorwaarden zorgen om dat voor elkaar te krijgen. Bijgevolg moet het kabinet erop worden afgerekend als de doelstelling van zeg 3 % werkeloosheid niet wordt gehaald.  Werk en een zinvolle bijdrage aan de samenleving voor hen die dat willen, dat moet het motto zijn.

Een andere conclusie is dat er op elk moment geld genoeg is om elk gewenst GDP niveau te realiseren, dus ook met positieve dan wel negatieve groei. Dat geldt immers per definitie. Dat betekent dat bovenstaande redenatie ook daadwerkelijk realiseerbaar is.

Misschien dat de plaats waar geld (deposito) neerslaat niet optimaal is en dat daardoor de economie te veel wordt afgeremd dan wel te veel wordt gestimuleerd. Dan kan helicoptergeld of iedereen een gelijk bedrag op de bank een oplossing zijn als inequality een probleem zou zijn. Zelf ben ik een voorstander van een zekere mate van inequality, vanwege het uitdagende en stimulerende karakter dat ervan uitgaat à la Milton Friedman, maar nu beperkt tot het niveau waar meer inequality de samenleving niet meer schaadt dan profijt brengt. Grote verschillen in deposito’s en schulden kunnen de neerslag zijn van zo’n ongelijkheid, maar ook weer niet noodzakelijkerwijs.

Als het idee van Keen dat je met zijn oplossing van het laten toenemen van overheidstekorten inflatoir werkt dan tref je daarmee natuurlijk wel de vlijtige financiële spaarder, hoe je dat geld uitdelen precies vorm geeft is in eerste orde niet van belang. Strikt genomen weet je alleen zeker dat de deposito’s van de private sector zullen toenemen, dat is een wet van Meden en Perzen. Het is echter maar de vraag hoe sterk consumptie en investeringen hierdoor zullen toenemen, want dat heeft een geheel eigen dynamiek. 

En dat de staat als een soort bodemloze put in staat is om maar naar hartenlust elders deposito’s te laten ontstaan ligt sterk aan de manier waarop het gefinancierd wordt. Het buitenland kijkt kritisch mee en dat stelt toch wel ergens een grens.

Keen: 'Als de schulden zo hoog zijn als nu, dan zal er weinig tot geen door krediet gedreven groei zijn'. Kennelijk worden hier de private schulden bedoeld, want die van de overheid neemt met de voorgestelde maatregel toe waardoor de private schulden dus lager kunnen worden. Je zou ook kunnen zeggen dat de private deposito’s hoger worden. Maar als private financiële buffers groter worden ligt het eerder in de verwachting dat individuele schulden gaan toenemen, gecompenseerd door nog grotere deposito’s elders in de private sector. Dus voor individuele gevallen levert het geen reductie op, integendeel. Er is maar een manier om schulden van huishoudens terug te dringen en dat is regulering op microniveau en het is maar de vraag of dat in zijn algemeenheid verstandig is.

Redenaties om schulden te reduceren zijn erg populair. In feite is er maar een reden te bedenken waarom een schuld te hoog is en die ligt op microniveau. Als een individu of entiteit niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen is de schuld in feite te hoog en anders niet. Als dat zich voordoet kun je als oplossing die schuld kwijtschelden op microniveau. Verkapt gebeurt dat op macroniveau ook via de geldontwaarding. Een basisbedrag of basisinkomen uitdelen zijn beide vormen van nivellering via een belastingverlaging.

Als we, zoals in de EU, uitgaan van de Maastricht norm en daar al in de buurt zitten dan hebben we zelfs die ruimte niet meer. Behalve het buitenland hebben we dan geen partijen meer die ervoor kunnen zorgen dat de private schuld procentueel kan afnemen. Wel merkwaardig om op de private schuld te focussen, misschien toch maar beter opsplitsen in huishoudens en bedrijven, dan hebben we ineens meer mogelijkheden.

Keen’s laatste opmerking, ‘We moeten de private schulden verlagen, zodat de kredietgroei weer een substantieel deel van de vraag kan uitmaken’, heeft meer weg van een noodmaatregel om de economie weer op de rails te krijgen. In een stabiel groeiende economie heeft kredietgroei echter niets met de vraag te maken. Wel is het zo dat kredietgroei, de groei van de economie en de groei van de vraag idealiter even groot zullen, maar dat is een ander verhaal.

Kortom, ik vind dat veel opmerkingen geen houdt snijden en ronduit fout zijn. En de verschillen zitten niet eens in de zachte, behavior-economic component, maar in die paar formules die in de economie wel altijd geldig zijn zonder compromissen. Dat er vanuit theoretisch oogpunt altijd geld genoeg is laat zien dat een oplossing mogelijk is. Je kunt zelfs aantonen dat zoiets met een laag percentage werklozen te verwezenlijken is en zelfs onder dynamische omstandigheden. Nu moeten we nog de wil tonen om dat te verwezenlijken. Het zou mooi zijn als kabinetten zouden worden afgerekend op het reduceren van het werkloosheid percentage tot slechts luttele procenten. Zoveel mogelijk mensen die een zinvolle bijdrage leveren aan de samenleving dat lijkt me een betere insteek dan meer groei, wat kan een mens tenslotte nog meer doen dan zijn best.

Literatuur

de la Fonteijne, Marcel R., 2014, An Inconsistency in using Stock Flow Consistency in Modelling the Monetary Profit Paradox, Economics: The Open-Access, Open-Assessment E-Journal, 8 (2014-15): 1—7. http://dx.doi.org/10.5018/economics-ejournal.ja.2014-15

Zorgen over de arbeidsmarkt?

Volgens Ineke Dezentjé Hamming (FME) moet de overheid met een structureel plan komen om er meer  banen bij de industrie bij te krijgen. Maar ze zegt ook dat de overheid heeft geprobeerd met sector plannen tot een conjuncturele oplossing te komen en vervolgt met: de overheid kan geen banen maken. Kortom wat is het nou wel of niet.

Wat mij betreft is het duidelijk: de overheid doet het niet, maar zou het eigenlijk wel moeten doen en is ook de enige die het kan doen. De trieste werkelijkheid is dat de politieke wil ontbreekt.

In een aantal sectoren is natuurlijk wel een mismatch en daar moet je zeker iets aan proberen te doen.
Het neemt echter niet weg dat het merendeel van de werklozen en verborgen werklozen structureel van aard is. En helaas pindakaas de enige die daar wat aan kan doen is de overheid door het aan passen van de macro economische spelregels en op die manier de binnenlandse groei aan te zwengelen. Niet door de geldkraan open te draaien en een budgettair gat te creëren, maar om naast de technologische groei een extra groei te genereren die de werkloosheid zal verminderen.

Politici moeten worden afgerekend op het behalen van een dergelijke doel.

Lonen omhoog als panacee voor alle problemen: Really?

Afgelopen vrijdag groot in de Telegraaf, tijd om na jaren van loonmatiging, ingezet door het akkoord van Wassenaar, is het nu weer tijd voor loonstijging althans volgens de economen Wim Boonstra, Steven Brakman en Robin Fransman. Het is trouwens een prima idee om onze Europese concurrentie positie te verslechteren om zo tenminste 1 Nederland Europese onevenwichtigheid te verminderen, maar dat kan ook door het algemene prijspeil te verhogen. Dus behalve de loonstijging krijgen we dan ook een verhoging van het bruto rendement op kapitaal, omdat ondernemers nu eenmaal aan hun rendement op kapitaal gewend zijn en met minder geen genoegen gaan nemen. Waar dan het evenwicht komt te liggen weet natuurlijk ook geen mens, maar de DNB heeft het doorgerekend. En de DNB krijgt hiermee natuurlijk wel het inflatie percentage omhoog en dat is waarschijnlijk ook het hoofddoel. Een plezierig positief neveneffect is dat er dan per jaar minstens 30 mld. minder aan buitenlandse financiële activa verdampt, waar we al decennia lang last van hebben en waarvan geen mens precies begrijpt waar het blijft. De verminderde export op de betalingsbalans moeten we dan maar omzetten in binnenlandse bestedingen.

Robin Fransman komt in zijn boek ‘Sparen is geen Deugd’ ook met een aantal oplossingen. De fouten of minstens slordige redenaties in zijn betoog zijn echter zo talrijk dat zelfs een kritiek van prof. Harrie Verbon https://www.ftm.nl/artikelen/sparen-geen-deugd-maar-ook-geen-ramp moeilijk leesbaar wordt. Bijna al die fouten zijn weer terug te voeren op de spaarparadox en daar ging het nou juist net over. Ik ga maar niet verder in op de formule r>g die ook door Piketty wordt misbruikt, want dat slaat de plank volledig mis zowel bij Verbon als Piketty in zijn ‘Capital in the Twenty-First Century’. Voor degenen onder u die geinteresseerd zijn in mijn kritiek op r>g, zie 2014 10 20 The (F)Laws of Piketty's Capitalism: A Fundamental Approach.

Wat mij betreft moet er maar 1 ding centraal staan en dat is de werkgelegenheid. Laten we zeggen 1 miljoen banen erbij binnen 2 à 3 jaar. Ik ben benieuwd of dat uit de recente berekeningen van de DNB kwam.

Het boekwerk  ‘Kansrijk Arbeidsmarktbeleid’ levert een teleurstellend resultaat op voor wat betreft de werkgelegenheid en arbeidseconoom Jan van Oers zegt dat de enige mogelijkheid om de werkloosheid te reduceren economische groei is . Dat is bijna hetzelfde als te voorspellen dat het licht aangaat als je de schakelaar in de aan stand zet. Hiermee verklaar je dus echt helemaal niets.

Maar goed, even terug naar alleen lonen verhogen door op de Arbeid Inkomen Quote te sturen. Daarmee verschuift natuurlijk het evenwicht naar een hoger Bbp en een hogere capital to income ratio, terwijl de consumptiequote minder wordt neemt de consumptie iets toe, de investeringsquote neemt toe, capital share neemt af en het rendement op kapitaal wordt lager. E.e.a. is met een simpel 2 sector model aan te tonen. Ook als je slechts de verhoging van de lonen doorberekend in de prijzen.
Op theoretische gronden kun je stellen dat bij elke work share er een evenwicht oplossing mogelijk is. Dat betekent ook dat als we nu niet iedereen aan het werk kunnen krijgen dat dat hoogstwaarschijnlijk op een ander niveau van de work share ook niet zal lukken. Hoewel je in eerste instantie zou denken dat de bestedingsruimte van consumenten groter wordt en de reële consumptie toe gaat nemen, is het maar de vraag of dat echt zo gaat uitpakken. Misschien op de korte termijn, maar zeker niet op de langere termijn. Natuurlijk wel als de arbeidsproductiviteit toeneemt, maar niet door bovengenoemde verandering alleen.

Wil je, zoals het kabinet beweert, echt iets doen aan de werkloosheid en het percentage terugbrengen tot onder de 3 à 4 % en meteen alle latente werkzoekenden, alle ontmoedigden, alle jeugdwerklozen, alle ouderen die willen werken en alle asielzoekers aan een baan helpen dan moet er meer gebeuren dan een loonsverhoging, banenmarkten, lerend werken, nieuwe productinnovaties, belasting wijzigingen, enz.
Maar als het kabinet zegt dat na te streven, maar het niet om wat voor reden het de afgelopen (tientallen) jaren niet op een systematische wijze die richting weet uit te sturen, dan hebben ze daar kennelijk geen instrumenten voor, noch het benodigde macro economisch inzicht. En ik noem hier het kabinet, maar lees eigenlijk kabinet incluis alle adviserende instanties zoals ministeries, CPB, DNB, SCP, WRR, SEO, SER, universiteiten, enz.

Dat is dan de huidige stand van zaken wat betreft onze macro economisch kennis. Over elkaar heen buitelende advies instanties, hoogleraren en politici. Niet alleen de politici hebben geen vertrouwen meer in de economische voorspellingen en oplossingen, zelfs de economen hebben dat niet meer.
Kortom mijn verwachting is dat de economie na een loonstijging zich op een nieuw punt instelt met dezelfde fundamentele fout in het systeem en een nauwelijks ander werkloosheidspercentage. U zult begrijpen, mede uit eerdere artikelen van mij o.a. http://marcelroland.blogspot.nl/2014/08/aanzwengelen-van-de-economie-en-het.html, dat ik het te triest voor woorden vind.